საღამო ხანს, გორში დაბრუნებას რომ ვაპირებდით, სოფელში მანქანით ორი პიროვნება შემოვიდა. ჩვენი მასპინძელი კარებთან მიეგება.

- გამარჯობა, აქაური ბრძანდებით? - ჰკითხეს მურად ქორთიევს.
- კი, რაშია საქმე?
- სახლს ხომ არავინ ყიდის, სააგარაკედ გვინდა? - იკითხა სტუმარმა.
- სადაური კაცი ხარ? - ჰკითხა მასპინძელმა.
- დირბელები ვართ.
- მე არაფერი ვიცი, ვერ გეტყვით" - ამ სიტყვებით გაისტუმრა დირბელები.

მობრუნდა ეზოში ბატონი მურადი. სიგარეტი ამოიღო, მოუკიდა და ღრმა ნაპასი დაარტყა.

,,მამაჩემი და დედაჩემი აი იქ მთაზე ადიოდნენ, სადაც ცარიელი ადგილი იყო, ტყის პირას, ამუშავებდნენ, ხან კარტოფილს თესავდნენ, ხან რას. მე თვითონაც მიკვრის, ისეთ ადგილებს ამუშავებდნენ ხოლმე. სულ 4 გვარი ვცხოვრობდით - გაგლოევი, ქორთიევი, ჯაგაევი და გათიკაევები. ერთი ოჯახი იყო ქოქოევის - ისიც ბიძაჩემის, ეხლა? ტყით გაივსო აქაურობა. მოდი და უყურე, რაც აქ ხდება." - თქვა და სახლის უკან ლობიოს კვლებისკენ გაეშურა, წყალი მაქვს დასაწყვეტიო.

ფოტოზე: მურად ქორთიევი პაპის ნასახლარზე

სოფელი, რომლის შესახებაც ამბავს გიყვებით, ძამის ხეობის ბოლო სოფელია. ამ ადგილს ყველა ძამის ხეობას ეძახის, სინამდვილეში, ტყემლოვანისწყლის ხეობაში ვართ. ტყემლოვანისწყალი კი მდინარე ძამას საკმაოდ მოშორებით უერთდება.

ტურისტულ სეზონზე უამრავი მანქანა მოძრაობს. მრევლი თუ ვიზიტორი ქოზიფას მონასტრისკენ მიდის. ტყემლოვანას ჩაუვლიან და ფიქრობენ - ,,რა უპატრონოდ მიუტოვებიათ სახლები? მადლობა ღმერთს ბერები აქ არიან!"

ძამის ხეობა სინამდვილეში სხვა ტრაგედიას ინახავს. აქ მცხოვრებლებს სახლ-კარი საკუთარი ნებით არ მიუტოვებიათ. ქართულ-ოსური კონფლიქტის დროს, 90-იან წლებში, არაფორმალური დაჯგუფებები გამოჩნდნენ, მოსახლეობას ართმევდნენ საქონელს, ძირითად შემთხვევაში კი, ეთნიკური ნიშნით ავიწროებდნენ და ეუბნებოდნენ, რომ დაეტოვებინათ სახლ-კარიც კი.

30 წლის წინ აქ ურმებით ხალხი დადიოდა. 8-კლასიან სკოლაში ბავშვები ხშირად ფეხშიშველი დადიოდნენ. ბარში მხოლოდ კვირაში ერთხელ ჩადიოდნენ, მიჰქონდათ ყველი, ჩაჰყავდათ ბატკნები გასაყიდად...

,,მახსოვს ბებიაჩემი ქვებს გვაკრეფინებდა ხოლმე. გზის გასასუფთავებლად იმდენი ქვა მოგვიგროვები, ამას როგორ ვახერხდებით, ვფიქრობთ ხოლმე" - ამბობს რუსუდან ფილიევი, რომელიც დღეს ემიგრაციაში ცხოვრობს. მისი პაპა და ბებია ტყემლოვანაში ცხოვრობდნენ.



გასულ წელს, ბიძაშვილებთან ერთად, ჩამოვიდა. პაპის სახლთან მივიდა და რას ხედავს - უშველებელი გალავანია შემოვლებული, რომლის შიგნით ორსართულიანი სახლი მოექცა.

,,მამაომ გვითხრა, რა ვქნა, მოვიკითხეთ, გეძებეთ და რომ არ გამოჩნდით, ასე მოხდაო. ძალიან ვინერვიულე. ჩვენი მოძებნა არ იყო რთული. სოფელში ვინც ცხოვრობს, ჩვენი ბიძაშვილია და შეეძლოთ, მასთან მოვეკითხეთ. მალე გამოვბრუნდით სოფლიდან, მაგრამ პაპაჩემის და ბებიაჩემის სახლის დაბრუნებას მაინც შევძლებთ," - გვითხრა ქალბატონმა რუსუდანმა.

,,ერთ სახლს ბიძაშვილებს ვუნახავ" - გვითხრა მურად ქორთივმა. ,,კი, შემოღობეს, მაგრამ სახლს ვერავინ დაიკავებს. ისინი რომ ჩამოვლენ ხოლმე, თავიანთი სახლი უნდა ჰქონდეთ".

ტყემლოვანა 1990 წელს დაიცალა. ქართულ-ოსური კონფლიქტი ძალიან მძიმედ გადაიტანეს. შორიდან მანქანის ხმას რომ გაიგებდნენ, არიქა, შემოგვესივნენო. ხალხი, დიდი და პატარა, ასევე მოხუცები, ტყეებისკენ გარბოდნენ. ფიჭვნარიდან უყურებდნენ, რაც ხდებოდა სოფელში.



არაფორმალური დაჯგუფებები, რომლებიც საქართველოს მაშინდელი ხელისუფლების ნებართვით მოქმედებდა, მოსახლეობას ძარცვავდა. განსაკუთრებით, იმ სოფლებში, სადაც ბევრი ძროხა, ცხვარი და თხები ყავდათ. მანქანებზე ტვირთავდნენ საქონელს და ისე მიდიოდნენ.

,,წასვლა რომ დავაპირეთ, ბიძაჩემი მოვიკითხეთ. ძლივს ვიპოვეთ, ტყეშიც ძლივს მივაგენით, ისეთ ადგილზე იყო დამალული. ძალიან ბევრი წელი გავიდა, მაგრამ შეუძლებელია იმის დავიწყება, რაც ამ მშრომელმა ხალხმა გადაიტანა," - გვიყვება ქალბატორნი რუსუდანი. თან ბოდიშს გვიხდის, რომ სამუშაოზე იმყოფება და უნდა დაგვტოვოს. ,,რომ ჩახვალთ სოფელში, იქ ერთი ლამაზი სახლია, აივანი აქვს. შედით იმ სახლში, გახსენით კარი. თუ ამინდი აირიოს, შეეფარეთ, აივანზე დაისვენეთ, სხვა ვერაფრით გაგიმასპინძლდებით," - ამ სიტყვებით დაგვემშვიდობა რუსუდან ფილიევი.

მურადი ქორთიევი უკვე 70 წლისაა. 1990-იან წლებში არ წავიდა ჩრდილოეთ ოსეთში. საქართველოში დარჩა და გორში ცხოვრობდა. 1996 წელს ხეობაში ბერები გამოჩნდნენ. საცხოვრებლად მიტოვებული სახლები დაიკავეს. სოფელში ცოტა ხნის შემდეგ მურად ქორთიევიც დაბრუნდა. რადგანაც პაპისეული სახლი ინგრეოდა, ბიძაშვილის სახლში გადავიდა საცხოვრებლად. ტყემლოვანაში, 20 წლის წინ, გორიდან კიდევ ერთი ოჯახი დასახლდა.



2019 წლიდან ელბაქიანთკარიდან ტყემლოვანამდე გზის მშენებლობა დაიწყო. მიწის ფართობების გაყიდვა კი ინტენსიურად განახლდა. ქარელის მერიის ბალანზე რიცხული ათასობით ჰა უკვე გასხვისხდა. 2019 წლის ბოლოს, კონკორდატის საფუძველზე, ქარელის მერია საჯარო რეესტრს დაეთანხმა, რომ ეკლესია და მასზე განთავსებული მიწა საპატრიარქოს უნდა გადაეცეს. ასეც მოხდა.