გვიანშუასაუკუნეებში, მამაკაცის თმის ვაცხნილობის სამი სახეობა გამოიკვეთა: თმაგადაპარსული წინ ქოჩრით; მოკლედ შეჭრილი; ყურზე მოკვეცილი. რაც შეეხება ქალებს, გვიანშუასაუკუნეებში ქალის ვარცხილობის ერთი სტილი ჩანს.
ამის შესახებ ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორმა გულნარა კვანტიძემ თავის ნაშრომში ,,ეთნოგრაფიული სურათები XVII-XVIII სს. საქართველოს ისტორიიდან“ აღწერა.


იტალიელი მოგზაური იოსაფა ბარბარო, რომელმაც XV საუკუნეში, ბაგრატ VI (1466-1478) მეფობის დროს იმოგზაურა საქართველოში, აღნიშნავს, რომ ქართველები თმას იპარსავენ, ,,ხოლო გარშემო იტოვებენ ცოტას, როგორც ჩვენი აბატები", ამას მოგზაური, ქართველების უშვერ, ახირებულ ზნე-ჩვეულებად მიიჩნევს.

თმის გადაპარსვის მიღებულ წესს, დიონიჯი კარლიც ადასტურებს (როგორც უკვე ცნობილია, მან XVII საუკუნეში, გიორგი XI (1676-1688) მეფობის დროს იმოგზაურა საქართველოში, თბილისში).

მისი გადმოცემით, თბილისში თავი თითქმის ყველას გადაპარსული აქვს, ხოლო წინ ისეთ მოზრდილ ქოჩორს იტოვებენ, ,,გეგონებათ, ნამდვილი თმა ეტარებინოთ". 

ვარცხნილობის მეორე სახეობა - მოკლედ შეჭრილი თმაა, რომელიც ბუგეულის წმ. ღვთისმშობლის ეკლესიაში (XVIს.), სამხრეთ და დასავლეთ კედელზე გამოსახულ ქტიტორთა გამოსახულებაში დასტურდება.

მოკლე თმას ატარებდა ერეკლე II (1762-1798), თეიმურაზ II (1744-1762) და ვახუშტი ბატონიშვილი (სურ.26) ასევე დაბალი თმითაა წარმოდგენილი წმ. ესტატე პლაკიდა  XVIII საუკუნის ნაქარგ ორ ქსოვილზე, რომელზეც მას მუქი, მოკლედ შეჭრილი თმა-წვერი უჩანს.

ვარცხნილობის მესამე - ყურს უკან მოკვეცილი თმის ტარება გვიანშუასუაკუნეების მამაკაცებისთვის მიღებული რომ იყო, ამის შესახებ ვახუშტი ბატონიშვილი აღნიშნავს" ასეთი ვარცხნილობა აქვს ლევან კახთა მეფეს (1520-1574) გრემის მთავარანგელოზის ტაძრის დასავლეთ კედლის მარცხენა მონაკვეთში. ყურს უკან მოკვეცილი თმა მოუჩანს ჭალის XVIII საუკუნის ეკლესიის დასავლეთ კედელზე გამოსახულ ქტიტორებს და წმ. გიორგის სახ. ნაკურალეშის (XVII 70-იანი წლები,) ეკლესიაში გამოსახულ საერო პირს (სურ. 16).

ასეთივე თმის ვარცხნილობითაა წარმოდგენილი, კასტელის ნახატის მიხედვით, გიორგი ლიპარტიან ჩიქვანი ვაჟთან ერთად მარტვილში, ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარში (XVII ს. 80-იანი წლები).

მოცემულ იკონოგრაფიასა და მეფეთა პორტრეტებზე, ნათლად ჩანს მოკლე ულვაშის, მოკლედ შეჭრილი წვერ-ულვაშისა და გრძელი წვერის ტარების წესი.

შენიშვნა: გრაფიკულ მასალებზე გამოსახულია მამაკაცისა და ქალის ვარცხნილობების თანამედროვე სტილი

დიონიჯი კარლის გადმოცემით, გიორგი XI (1676-1688) ,,წვერ-ულვაში ორი დიდი და გრძელი ულვაშისაგან შედგება. ულვაში, წვერითურთ, ღაწვის კანს გასდევს და ნიკაპთანაა თავმოყრილი. ასეთი წვერ-ულვაში ლამაზად გამოიყურება და მაღალ კაცს ძალიანაც უხდება. ვინც მაღალი ტანისა არ არის, ასეთები კი მცირეა, ანაგობის მაგივრობას სისქე ეწევა. ასე რომ ყოველმხრივ დიდებული იერი აქვთ [ქართველებს]".

,,მოცემული საისტორიო წყაროებისა და იკონოგრაფიული გამოსახულებების საფუძველზე, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ყურს უკან შეკვეცილი და მოკლედ შეჭრილი თმის ტარება მეფე-დიდებულთა წრეში, მიღებული წესი ყოფილა, ხოლო იოსაფა ბარბაროსა და დიონიჯი კარლის მიერ გადმოცემული თმის გადაპარსვის ჩვეულება ალბათ უფრო ქალაქის დაბალ ფენებში იყო მიღებული.” - აღნიშნავს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეცნიერებათა და ხელოვნების ფაკულტეტის ისტორიის დოქტორი გულნარა კვანტიძე.





XVII-XVIII სს. აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოში, ქალბატონების თმის ვარცხნილობის, შეიძლება ითქვას, ერთი სტილი დადასტურდა. ეს არის ნაწნავები (ანუ დალალები) და კავები, (ანუ ზილფები).


ქალი თმას შუბლზე სპეციალური ,,თმის გასაყოფი ჩხირით"490 შუაზე გაიყოფდა, თმის უმეტეს, გრძელ ნაწილს, რამოდენიმე (ძირითადად ოთხი. ეს დამოკიდებული იყო თმის სიგრძესა და მოცულობაზე) დალალად დაიწნავდა. ორივე მხარეს თითოს წინ დაიტოვებდა, ორს კი უკან გადაიგდებდა. თმის მოკლე ნაწილს კი ,,დაიკავებდა'' (დაიხვევდა) და ზილფებად დაიტოვებდა ისე, რომ საფეთქელი დაეფარა.

ხანშიშესული ქალბატონების თმის ვარცხნილობა ერთი, მცირეოდენი დეტალით განსხვავდებოდა ახალგაზრდისაგან. გათხოვილი და ასაკოვანი ქალი, შედარებით გრძელ კავებს ატარებდა და ლეჩაქში მალავდა , ახალგაზრდას კი კავები უფრო მოკლე და თავსაბურავში გამოჩენილი ჰქონდათ.


საინტერესოა, შარდენის მოსაზრება ქართველი ქალების თმის ვარცხნილობასთან დაკავშირებით. ,,თმის დავარცხნა და დახვევა" - აღნიშნავს მოგზაური - ,,ევროპელი ქალების მსგავსად იციანო ქართველმა ქალებმა." 


,, რა ჰქონდა შარდენს მხედველობაში, ჩვენთვის უცნობია, ვინაიდან XVII-XVIII საუკუნეებში, დასავლეთ ევროპაში ქალები ზოგადად თმის განსაკუთრებულად მაღალ ვარცხნილობას ატარებდნენ, რისთვისაც იყენებდნენ ხელოვნურ თმასა და სპეციალურ საშუალებებს. ამას გარდა, იშვიათად, მაგრამ მაინც, ხმარობდნენ პარიკს, რომლის ინტენსიურად გამოყენება საფრანგეთის მეფე ლუი XIII (1610-1643) მმართველობის პერიოდიდან დამკვიდრდა. იგი 23 წლის ასაკში გამელოტდა და ხელოვნური თმის საფარით ცდილობდა მის დაფარვას.“ - აღნიშნავს მეცნიერი თავის ნაშრომში.

ქართველ მანდილოსანთა თმის ვარცხნილობასთან დაკავშირებით, სხვა მოსაზრება აქვს გამოთქმული არქანჯელო ლამბერტის. იგი აღნიშნავს, რომ ოთხი ნაწნავიდან, შედარებით მოკლე სიგრძისას ქალები ყურებზე იხვევენ, ხოლო დანარჩენ ორს, შავი აბრეშუმის ფოჩებით, ოქროთი ან ძვირფასი თვლებითა და მარგალიტებით ილამაზებენო.



გამოყენებულია საქართველოს არქივში დაცული მე-19 საუკუნის ქართველი მამაკაცებისა და ქალების ფოტოები.