„ინფექციურ დაავადება „ბატონებთან“ დაკავშირებული რიტუალური ქმედებებს, სიმღერასა და წესჩვეულებებს საქართველოში“ - არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიენიჭა.

ამის შესახებ ბრძანება საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს გენერალური დირექტორმა გამოსცა. ეროვნული სააგენტოს დირექტორის ბრძანება დღეს, 2023 წლის 9 იანვარს ამოქმედდა.

ამავე ბრძანებით, საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს საინფორმაციო სისტემების სამსახურს მითითებული ობიექტების მონაცემების ძეგლთა სახელმწიფო რეესტრში ასახვა დაევალა;

საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს ადმინისტრაციას კი – ამ ბრძანების ამოქმედებიდან ერთი თვის ვადაში აღნიშნული ობიექტების მონაცემების საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს ინტერნეტგვერდზე ასახვის მიზნით, შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება.

ბატონების რიტუალი ქართლში

იმისათვის, რომ „ბატონები“ არ გაბრაზდნენ, მას უნთებენ ბაზმის სანთლებს და უმღერიან. სერგი მაკალათიას გორის რაიონში ჩაუწერია ბატონების იავნანის საკმაოდ საინტერესო და ვრცელი ვარიანტი.

„იავნანა ვარდონანა, იავნანინაო,
აქ ბატონები მობრძანდნენ, იავნანინაო,
შვიდნი და-ძმანი დადიან, იავნანინაო,
შვიდ სოფელს მოეფინენო, იავნანინაო,

შვიდნი კარავი დასცესო, იავნანინაო,
მობრძანდნენ და გაგვახარეს, იავნანინაო,
იას და ვარდზე იარეთ, იავნანინაო,
თქვენს გზასაც გაუხარია, იავნანინაო,

ჩვენც გახარებული გვამყოფე, იავნანინაო,
ბატონების მამიდასა, იავნანინაო,
ქვეშ გავუშლი ხალიჩასა, იავნანინაო,
განა მარტო ხალიჩასა, იავნანინაო,

ორხუასა და ქეჩასა, იავნანინაო,
ბატონების მამიდასა, იავნანინაო,
ჩალხის აკვანი უდგია, იავნანინაო,
შიგ უწევს ბატონიშვილი, იავნანინაო,
ურქმევია ლევანიო, იავნანინაო,

განა მართლა ლევანიო, იავნანინაო,
მარგალიტის მტევანიო, იავნანინაო
დიბის საბანი უხურავს, იავნანინაო,
ატლასის არტახები აქვს, იავნანინაო,
მარგალიტის ჩანჩხურაი, იავნანინაო,
ათამაშებს ბატონიშვილი, იავნანინაო,
ზედ უსხედნა ბატონები, იავნანინაო,
დასძახიან ნანასაო, იავნანინაო,

ბატონების ბაღშია მუხას ვაშლი ასხია,
ზედ ბულბულნი სხედანო
დასძახიან ნანასაო,
იავნანა ვარდო ნანა, იავნანინაო.
ია და ვარდსა ვკრეფავ, იავნანინაო,
ბატონების გზაზე ვფენავ, იავნანინაო“

,,ბატონების“ შესახებ უნიკალური ისტორიული მასალები სერგი მაკალათიას სახელობის გორის ეთნოგრაფიულ მუზეუმში ინახება. მუზეუმის მეცნიერ-თანამშრომელმა თამარ კოშორიძე თავი მოუყარა გასული საუკუნის დასაწყისში ქართველი ეთნოგრაფების მიერ გაკეთებულ ჩანაწერებს.

ამ ჩანაწერების მიხედვით, ,„ბატონებიან“ ავადმყოფს არ წამლობენ - ხატები გაჯავრდებიანო. ოჯახში ამ დროს ცეცხლს არ ანთებენ და არ საქმობენ. „ ხმაურობა და ტირილი არ შეიძლება - ამაზე „ბატონები“ გაჯავრდებიან, ავადმყოფს ცუდად გახდიან და შეიძლება ის ჩქარა მოკვდესო“.

ეს ლექსი, თამარ კოშორიძის ცნობით, ს. მაკალათიას ჩაუწერია სოფ. კარბში 65-წლის ქეთო ანიაშვილისაგან. თუ ბატონები, ასეთი ტკბილი მიმართვების შემდეგ, არ მოლბებოდნენ და ავადმყოფი მაინც დამძიმდებოდა, მაშინ შეუთქვამდნენ ბარბარეს. როდესაც ოჯახში ვინმე ავად გახდება სახადით (ყვავილი, წითელა, ქუნთრუშა და სხვ.), მაშინ ბარბარეს მიმართავდნენ, მას შესთხოვდნენ შველას და სახადისგან მორჩენას. ამისათვის, ქორდის ბარბარეში მიდიოდნენ, ოღონდ ორშაბათ დღეს.

„ბატონებისადმი“ მიძღვნილი საინტერესო რიტუალი დაუდასტურებია ეთნოგრაფ მ. ხუციშვილს ფრონეს ხეობაში:

„როცა ბატონებით არის ბავშვი ავად, დედა აკეთებს ბაზმას და დგამს ოთახის ოთხივ კუნჭულში. ერთს დაიდგამს ბეჭებზე ანთებულს, წაიკუზება ისე, რომ მკერდით მიწას ეხება და თან ბოდიშობს ბატონებთან. თუ ბავშვი დამძიმდებოდა და ის თვალებს ვეღარ ახელდა, მაშინ მას უყიდიან თეთრ თხასა, შეუღებავენ წითლათა თავსა, ყელზე მოახვევენ წითელს და შეიყვანენ სახლში და ბავშვს ჰკითხავენ, აბა რა მოგიყვანეთო. შემდეგ სამჯერ შემოატარებენ ავადმყოფს. 6 კვირის შემდეგ დაკლავენ და ბავშვებს აჭმევენ“.

ბატონების გასტუმრების შემდეგ ოჯახი მიდიოდა ქორდის ბარბარეში. ნაავადმყოფარი აუცილებლად თეთრებში იყო გამოწყობილი, გულზე ეკიდა თვალის კაკლები ან კაკლის ჯვარი და ხელში ხატის დროშით მუხლის მოყრით სამჯერ შემოუვლიდა ბარბარეს. სერგი მაკალათიას ბარბარეს მლოცველებისათვის ფოტოც გადაუღია, სადაც ბავშვები (სავარაუდოდ ნაავადმყოფარი, ბატონებ გასტუმრებული) თეთრებში არიან გამოწყობილნი.

შესაწირს ამწყალობებდა „ხაჩიაანთ“ გვარის მნათე. ამის შემდეგ მლოცველები ბარბარეს ეზოში სუფრას გაშლიდნენ და „ბატონების“ სადღეგრძელოს სვამდნენ.

ამავე თემაზე:

ბარბარობის რიტუალები შიდა ქართლში