შიდა ქართლის სამეფოს ისტორიაში არსებობს ცნობები მეფეთა ძმებს, აუფრო მეტიც, მამასა და შვილს, ასევე, დედასა და შვილს შორის წარმოებული ბრძოლების შესახებ.


ამ ბრძოლაში არაბთა ხალიფას ტაო-კლარჯეთის კურაპალატი ეხმარებოდა. ისინი ქართლში თბილისის ამირას დასამარცხებლად შემოვიდნენ.

ხალიფას სურდა თბილისის ამირას, საჰაკის დასჯა, რომელმაც არაბთა სახალიფოს დაუმორჩილებლობა გამოუცხადა.

საჰაკი და მისი მომხრეები ხალიფას და ტაოელთა გაერთიანებულ ლაშქარს, გორთან, სოფელ რეხასთან დაუხვდნენ. მემატიანეს ცნობით, რეხის ბრძოლაში ვერც ერთმა მხარემ გაიმარჯვა. ხალიფა სახალიფოში დაბრუნდა.


ქართლი სომეხთა მეფეს ექვემდებარებოდა. 904 წელს აფხაზთა მეფე კონსტანტინემ უფლისციხე დაიკავა.

სომეხთა მეფე სუმბატი გაბრაზდა და უფლისციხისკენ გამოილაშქრა. მას ტაო-კლარჯეთის მეფე ადარნასე II შეუერთდა.

ბრძოლაში სომხებს ხერხი უხმარიათ, ციხის შედარებით უფრო მისადგომ ფერდობზე აქლემის კურტნების ერთმანეთზე დალაგებით, უფლისციხეში შეჭრა მოუხერხებიათ და ამგვარად დაუკავებიათ ციხე.

აფხაზთა მეფე კონსტანტინემ დაზავება არჩია და სომეხ დიდებულებს შეხვდა. დიდებულებთან მოლაპარაკების დროს, ადარნასეს ბრძანებით კონსტანტინე დაატყვევეს და ანისში გაგზავნეს.

რამდენიმე წლის შემდეგ სომეხთა მეფემ შეამჩნია, რომ ტაო-კლარჯეთი ძლიერდებოდა, ამიტომ აფხაზეთის მეფე კონსტანტინე გაათავისუფლა.


922 წელს ქართლს ეგრის-აფხაზეთის მეფე - გიორგი დაეპატრონა. გიორგიმ ქართლის გამგებლობა ჩააბარა თავის უფროს შვილს კონსტანტინეს, რომელიც სამი წლის შემდეგ მამას დაუპირისპირდა.

მამის წინაამდეგ ბრძოლაში კონსტანტინეს ტბელები ეხმარებოდნენ. ურჩი შვილის დასასჯელად ეგრის-აფხაზეთის მეფე გიორგი უფლისციხეს მოადგა. ბრძოლა მამაშვილს შორის სასტიკი ყოფილა და თან გაჭიანურებულა. უფლისწულ კონსტანტინეს დიდი ძალები ჰყოლია ციხეში გამაგრებული.

მეფე გიორგის «ტაოელნი მეფენი» და კახეთის ქორეპისკოპოსი ფადლა ეხმარებოდნენ, უფლისციხე ისე კარგად ყოფილა გამაგრებული, რომ ისინი ვერაფერს გახდნენ.

როცა მამა ბრძოლით ვერაფერს გამხდარა, შვილთან აზნაურები გაგზავნა შესახვედრად და აფხაზეთში გამეფებას შეპირდა.

კონსტანტინემ ყური არ უგდო ერთგული მომხრეების რჩევას და ღამე ტივით გავიდა აზნაურებთან შესახვედრად. თუმცა, შემდგომ მიმხვდარა, რომ ღალატობდნენ და უკანვე ცდილობდა გაბრუნებას.

კლდეებში მიმალული უფლისწული გათენებისას უპოვიათ და მეფისათვის მიუგვრიათ. მას ჯერ თვალები დათხარეს, შემდეგ დაასაჭურისეს. უფლისწულს ამდენი ტანჯვისათვის ვეღარ გაუძლია და გარდაცვლილა.


მდებარეობს ყორნისის (ზნაურის) რაიონში. აქ ბრძოლა გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფის, ბაგრატ III-ის ჯარსა და მის წინააღმდეგ განწყობილ აზნაურთა რაზმს შორის გაიმართა.

საქმე იმაში იყო, რომ დასავლეთ საქართველოს საქმეების მოგვარებამდე ბაგრატმა ქართლი სამმართველოდ დაუტოვა დედამისს, გურანდუხტს.

გურანდუხტის ნაცვლად, ქართლის მიწა-წყალს დიდაზნაურები, ტბელები, ძამელები, ფავნელები, კორინთლები, ფხვნელები და სხვები მართავდნენ. შეიკრა მეფის წინააღმდეგ მიმართული მოძრაობა, რომელსაც სათავეში ქავთარ ტბელი ჩაუდგა.

როდესაც ბაგრატ III დასავლეთიდან ქართლში ბრუნდებოდა, მეტოქეები უფლისციხისკენ მიმავალ გზაზე დაუხვდნენ, მოღრისთან. ბაგრატმა დაამარცხა აზნაურები, რის შემდეგაც დედას უფლისციხე ჩაიმოართვა.

1040 წელს მეფე და ლიპარიტ ერისთავი ერთმანეთს, ქართლში, სასირეთის ჭალაში (ახლანდელი კასპის მუნიციპალიტეტი) შეებრძოლნენ.

ბაგრატ IV-მ ვერ გაუძლო ლიპარიტის მრავალრიცხოვანი ჯარის შემოტევას და დამარცხდა. ბაგრატ IV იძულებული გახდა დასავლეთ საქართველოში გადასულიყო და მხოლოდ თურქ-სელჩუკების მიერ 1048 წელს ლიპარიტის დატყვევების შემდეგ შეძლო ხელისუფლების განმტკიცება.

„მატიანე ქართლისა“-ის ცნობით, სასირეთის ჭალაში, ბაგრატ IV-ის მხარეზე იბრძოდა 1000 შვედი ვიკინგი, 3000 კაციანი ექსპედიციის სუბდივიზია, რომელსაც სარდლობდა ინგვარი.


არადეთი - ქარელის რაიონი.

1483 წლის აგვისტოში სამცხის ათაბაგი ყვარყვარე II ჯაყელი, რომელიც აღარ ემორჩილებოდა სამეფო ხელისუფლებას, არეშის (ახლა აზერბაიჯანშია) დარბევის შემდეგ ქართლის გზით სამცხეში ბრუნდებოდა.

სოფ. არადეთთან მას გზა გადაუღობა ქართლის ფეოდალთა ლაშქარმა და მოსთხოვეს დამორჩილებოდა ქართლის მეფეს კონსტანტინე II-ს. ბრძოლა კონსტანტინე II-ის მომხრეთა დამარცხებით დამთავრდა.

ამ მარცხმა კიდევ უფრო დაასუსტა სამეფო ხელისუფლება, რითაც ისარგებლეს დასავლეთ საქართველოს ფეოდალურმა წრეებმა, გაამეფეს იქ ალექსანდრე II და იმერეთი დამოუკიდებელ სამეფოდ გამოაცხადეს.

ამგვარად არადეთის ბრძოლამ ხელი შეუწყო საქართველოს პოლიტიკური დაშლის პროცესს.



ოსმალების წინააღმდეგ შეიქმნა კავშირი ირანსა, ქართლსა და კახეთს შორის.

ამ კავშირის საფუძველზე 1598 წელს ქართლის მეფე სიმონ I გორის ციხე მოადგა. ალყა ცხრა თვეს გაგრძელდა. 1599 წელს დიდმარხვის დასაწყისში ქართველებმა ციხეს ალყა მოხსნეს. ოსმალებმა ყურადღება მოადუნეს. მტრის ეს შეცდომა კარგად გამოიყენა სიმონ I-მა.

მისი ბრძანებით გორის ყოფილმა მოურავმა სულხან თურმანიძემ და ფარსადან ციციშვილმა თავიანთ მამულებში საიდუმლოდ დაამზადეს ციხის კედლებზე ასასვლელი კიბეები.

ქართველთა ლაშქარი ღამით ჩუმად მიადგა ციხეს და გალავანზე გადავიდა. ოსმალებმა გვიან შენიშნეს ქართველთა შეჭრა ციხეში. გააფთრებული ბრძოლის შემდეგ, გათენებისას, ოსმალებმა იარაღი დაყარეს.



მოხისთან (ქარელის რაიონი) ძმებს შორის ბრძოლა, რომელიც გაიმართა 1512 წელს იმერეთის მეფე ბაგრატ III-ისა და მისი ძმის, ვახტანგის ლაშქარს შორის.

ქართლის მეფე დავით X-მ გადაწყვიტა შური ეძია იმერელებზე, რომლებმაც მის სამეფოს ქალაქი გორი წაართვეს. იმერეთში ამ დროს ახალი გამეფებული იყო ბაგრატ III.

დავით X-მ იმერეთის მეფის წინააღმდეგ განაწყო მისი ძმა ვახტანგი, რომელსაც სავარაუდოდ იმერეთში გამეფება სურდა. ასევე მათ ეხმარებოდა სამცხის ათაბაგი მზეჭაბუკი. ვახტანგმა შესაფერისი მომენტი აარჩია და ბაგრატის წინააღმდეგ გალაშქრება გადაწყვიტა.

1512 წელს სოფელ მოხისთან გაიმართა ბრძოლა ძმებს შორის. ბაგრატმა დაამარცხა ვახტანგი და კიდევ უფრო განიმტკიცა ტახტი იმერეთში.


ბრძოლა, რომელიც გაიმართა გურიის სამთავროს და ქართლის სამეფოს ლაშქარს შორის 1520 წელს.

კახეთის მეფის ვაჟი, გიორგი II (ავ-გიორგი) ჯერ კიდევ გამეფებამდე დაუპირისპირდა მამას, ალექსანდრე I-ს და უმცროს ძმას, დიმიტრის. იგი არ იზიარებდა მამისა და ძმის პოზიციას ქართლის სამეფოსთან მშვიდობიანი ურთიერთობის შესახებ და თავის მომხრეებთან ერთად არბევდა მეზობელ სამეფოს.

1511 წელს ავ-გიორგი თავს დაესხა საფურცლიის ჭალაში მყოფ მამას და ძმას. პირველი მოკლა, ხოლო მეორეს თვალები დასთხარა და ოჯახითურთ კახეთიდან გააძევა, რის შემდეგაც ქართლს შეესია და ორი წელი თარეშბდა იქ. ის ქართლის მეფის, დავითის ძმამ, ბაგრატმა შეიპყრო და ციხეში გამოკეტა.

კახეთი უმეფოდ დარჩა, რადგან ტახტის მემკვიდრე, ლევან ბატონიშვილი მცირეწლოვანი იყო. დავით X-მ გააუქმა კახეთის სამეფო და მისი ქართლისთვის შემოსაერთებლად დაიწყო ბრძოლა. ლევან ბატონიშვილი რამდენიმეჯერ გადაურჩა დატყვევებას. მას კახეთის თავადები უჭერდნენ მხარს, რომლებმაც იგი გარსევან ჩოლოყაშვილის მეთაურობით ოჩანის ციხეში დამალეს.

ისარგებლეს ქართლში შაჰ ისმაილ I-ის ლაშქრობით და ლევანი კახეთის მეფედ გამოაცხადეს. 1518 წელს დავით X ხელახლა შევიდა კახეთში ჯარით, მაგრამ სოფელ მაღაროსთან ბრძოლაში დამარცხდა.

ლევანმა დახმარება გურიის მთავარს, მამია I გურიელს თხოვა, რომელიც 1520 წელს ქართლში დასავლეთიდან შეიჭრა.

გადამწყვეტი ბრძოლა გაიმართა სოფელ მოხისთან, რომელშიც ქართლის მეფე დამარცხდა. დავით X-მ, მამიამ და ლევანმა ზავი მუხრანში დადეს. მამიამ ქალიშვილი თინათინი ლევანს მიათხოვა, ხოლო დავით X-მ ლევანი კახეთის მეფედ აღიარა.


ეს ბრძოლა აღწერილი აქვს დავით გურამიშვილს ,,ბედი ქართლისაში."

გორთან ახლოს, ხიდისთავსა და ქვახვრელს შორის მდებარე ზედაველას ველზე კახელები და ქართლელები შეერბრძოლნენ.

ქართლის მმართველს იესეს (იგივე მუსტაფა ფაშას) ოსმალები უჭერდნენ მხარს. კახეთის მეფეს კონსტანტინე II-ს (იგივე მაჰმად ყული ხანს) სპარსელები.

ბრძოლა 1724 წლის 26 სექტემბერს გაიმართა. კახელები დამარცხდნენ და კონსტანტინემ თავს გაქცევით უშველა.

ოსმალებმა მტრის მეომართა მოჭრილი თავები ცხრა ურმით თბილისში წაიღეს. მათი ბატონობა ქართლში კიდევ უფრო გამყარდა.